رایحه درمانی یا آروماتراپی یکی از قدیمی ترین و رایج ترین روش های درمانی در جهان است که قدمت آن به بیش از ۵۰۰۰ سال پیش باز می گردد. در رایحه درمانی، از اسانس‌های روغنی خوشبو و معطر برای بهبود سلامت جسمی و روحی می شود. اسانس‌های روغنی ترکیبات غلیظ و معطری هستند که از قسمت های مختلف گیاهان مانند گل، برگ، ساقه، ریشه و دانه استخراج می شوند. از جمله فواید فراوان رایحه درمانی میتوان به کنترل درد، بهبود گوارش، تقویت آرامش، کاهش استرس، افزایش نشاط، تسکین دردهای قاعدگی و تقویت سیستم ایمنی بدن اشاره کرد.
رایحه درمانی یک روش درمانی کل‌نگر است که آن را هم یک هنر و هم یک علم دانسته و به تازگی در زمینه‌های علمی و پزشکی بیشتر به رسمیت شناخته‌اند.
تاریخچه رایحه درمانی
رایحه درمانی هزاران سال است که توسط انسان‌ها به کار گرفته می‌شود. مصریان یکی از نخستین اقوامی بودند که از رایحه درمانی استفاده می کردند. آنها اسانس‌های روغنی را در مراسم مذهبی و همچنین برای درمان بیماری‌ها به کار می بردند. در دوران یونان و روم باستان نیز رایحه درمانی رواج داشت و پزشکان یونانی و رومی از اسانس‌های روغنی برای درمان بیماری های مختلفی مانند سردرد، میگرن، و افسردگی استفاده می کردند.
تقطیر اسانس‌های روغنی در قرن دهم میلادی به ایرانیان نسبت داده شده، اگرچه احتمالاً این کار از مدت ها قبل‌تر نیز رواج داشته است. اطلاعاتی درباره تقطیر اسانس‌های روغنی در قرن شانزدهم در آلمان منتشر شد. پزشکان فرانسوی در قرن نوزدهم، پتانسیل اسانس‌های روغنی را در درمان بیماری ها به رسمیت شناختند.
در قرن نوزدهم میلادی، پزشکان مدرن با رویکردی علمی‌تر جایگاه خود را تثبیت کرده و بر استفاده از داروهای شیمیایی تمرکز کردند. با این حال، پزشکان فرانسوی و آلمانی هنوز نقش گیاهان دارویی را در درمان بیماری‌ها به رسمیت می‌شناختند.
واژه «آروماتراپی» (رایحه درمانی) نخستین بار توسط یک عطرساز و شیمی‌دان فرانسوی به نام رنه موریس گاتفوسه، در کتابی که در سال ۱۹۳۷ در همین زمینه منتشر کرده بود، ابداع شد. او پیش از آن، به خاصیت درمانی اسطوخودوس در درمان سوختگی پی برده بود. این کتاب به کاربرد اسانس‌های روغنی در درمان بیماری‌ها می‌پردازد.
رایحه درمانی چگونه اثر می‌کند؟
رایحه درمانی از طریق حس بویایی و جذب پوستی اثر می‌کند. در این روش درمانی وسایل زیر استفاده می‌کنند:
- دستگاه بخور رایحه درمانی (دیفیوزر)
- اسپری‌های خوشبو
- افشانه
- نمک حمام
- روغن بدن، کرم یا لوسیون برای ماساژ یا استفاده موضعی
- دستگاه بخور صورت
- کمپرس گرم و سرد
- ماسک خاک رس
هر کدام از این ابزارها را می‌توانید به تنهایی یا به صورت ترکیبی با هم استفاده کنید.
تقریبا صدها نوع اسانس روغنی در بازار موجود است. مردم عموماً از پرطرفدارترین آنها استفاده می‌کنند.
اسانس‌های روغنی در فروشگاه‌های آنلاین، فروشگاه‌های مواد غذایی ارگانیک و حتی برخی سوپرمارکت‌های معمولی هم یافت می‌شود. از آنجایی که سازمان غذا و دارو (FDA) بر این روغن‌ها نظارت نمی‌کند، مهم است که آنها را از یک تولیدکننده معتبر تهیه کنید. این کار تضمین می‌کند که محصولی با کیفیت ۱۰۰% طبیعی خریداری می‌کنید. این محصولات نباید حاوی هیچ گونه مواد افزودنی یا ترکیبات مصنوعی باشند.
هر کدام از اسانس‌های روغنی مجموعه‌ای از خواص درمانی، کاربردها و اثرات منحصر به فرد خود را به همراه دارد. ترکیب اسانس‌های روغنی با هم برای ایجاد یک محصول ترکیبی هم‌افزا، فواید بیشتری را به ارمغان می‌آورد.
اثرات و خواص رایحه درمانی
رایحه درمانی می تواند اثرات و مزایای مختلفی برای سلامتی انسان داشته باشد از قبیل:
- کنترل درد
- بهبود کیفیت خواب
- کاهش استرس، بیقراری و اضطراب
- تسکین درد مفاصل
- درمان سردرد و میگرن
- کاهش عوارض جانبی شیمی درمانی
- تسکین درد زایمان
- مبارزه با باکتری، ویروس یا قارچ
- بهبود هضم غذا
- بهبود مراقبت تسکینی و حمایتی
- تقویت سیستم ایمنی
کاهش استرس و اضطراب
رایحه های آرامش بخش مانند اسطوخودوس، بادرنجبویه، و لیمو می تواند به کاهش استرس و اضطراب و در نتیجه به بهبود کیفیت خواب، افزایش تمرکز، و کاهش خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی کمک کند.
بهبود خلق و خو
رایحه های نشاط آور مانند لیمو، پرتقال، و نعناع می تواند به بهبود خلق و خو کمک کنند که این نیز به نوبه خود کاهش افسردگی و اضطراب، و بهبود کیفیت خواب را به همراه خواهد داشت.
تقویت سیستم ایمنی بدن
رایحه های ضد عفونی کننده مانند اکالیپتوس، رزماری، و درخت چای با تقویت سیستم ایمنی بدن به کاهش خطر ابتلا به سرماخوردگی، آنفولانزا، و سایر بیماری های عفونی کمک می کند.
تسکین درد
رایحه های ضد درد مانند اسطوخودوس، لاوندر، و رز می تواند به کاهش درد ناشی از سردرد، میگرن، و آرتروز کمک کند. اکسیدهایی که در بسیاری از روغن های معطر مانند اکالیپتوس وجود دارد موجب می شود تا بعنوان یک تسکین دهنده عمل کنند. روغن های معطر به خصوص اسطوخودوس موجب کاهش درد و شکایات استخوانی-عضلانی بیماری های روماتیسمی می شود.
ادعاهای اثبات نشده
در برخی زمینه‌ها، شواهد علمی برای رایحه درمانی محدود بوده و نمی‌تواند همه فوایدی که به رایحه درمانی نسبت داده می‌شود را اثبات کند. تحقیقات برای اثبات کاربرد رایحه درمانی در درمان بیماری آلزایمر، بیماری پارکینسون و بیماری قلبی کافی نیست.
عارضه‌هایی که ممکن است درمان کند
برخی مشکلاتی که رایحه درمانی ممکن است در درمان آنها موثر باشد عبارتند از:
- آسم
- بی‌خوابی
- خستگی
- افسردگی
- التهاب
- نوروپاتی محیطی
- مشکلات قاعدگی
- ریزش مو
- سرطان
- اختلال نعوظ
- آرتروز
- یائسگی
روش های رایحه درمانی
رایحه درمانی را می توان به روش های مختلفی انجام داد. این روش ها عبارتند از:
استنشاق مستقیم
این ساده ترین روش رایحه درمانی است. چند قطره اسانس روغنی را در دستان خود بمالید و به آرامی بو کنید و یا اسانس‌های روغنی را مستقیماً از بطری به آرامی بو می کنند. البته تعداد دفعات و فواصل استنشاق برای هر اسانس روغنی متفاوت است.
استفاده از دیفیوزر
در این روش، اسانس‌های روغنی را در دیفیوزر (دستگاه خوشبو کننده) ریخته و آن را روشن می کنند. دیفیوزر دستگاهی است که اسانس‌های روغنی را در هوا پخش می کند. این یک راه عالی برای پراکنده کردن بوی اسانس‌های روغنی در فضای یک اتاق است.
ماساژ با اسانس‌های روغنی
در این روش، اسانس‌های روغنی را با روغن های حامل، مانند روغن زیتون یا روغن بادام با دوز مشخص مخلوط کرده و برای ماساژ بدن استفاده می کنند. این هم یک راه عالی دیگر برای جذب اسانس‌های روغنی به پوست است. درصد رقیق سازی اسانس‌ها بسته به نوع اسانس مورد مصرف و فرد مصرف کننده قواعد متفاوتی دارد و حتما باید توسط متخصص با تجربه انجام شود. البته استثناء هم وجود دارد و تعدادی از اسانس‌های روغنی مثل روغن اسطوخدوس را در مواردی میتوان بصورت مستقیم روی پوست استفاده کرد.
استفاده از اسانس‌های روغنی در حمام
در این روش، وان حمام را از آب پر می کنند و چند قطره اسانس روغنی را به آب اضافه می کنند و 15 تا 20 دقیقه در آن قرار می گیرند.
پرطرفدارترین روغن های رایحه درمانی
در رایحه درمانی از روغن های زیادی می توان استفاده کرد که در اینجا چند نمونه از آنها را نام می بریم:
- مریم گلی
- سرو
- اکالیپتوس
- رازیانه
- شمعدانی
- زنجبیل
- گل بی مرگ (هلیکریسوم)
- اسطوخودوس (لاوندر)
- لیمو
- علف لیمو
- پرتقال ماندارین
- بهار نارنج (نرولی)
- نعناع هندی (پاچولی)
- نعناع فلفلی
- بابونه رومی
- گل سرخ (رز)
- رزماری
- درخت چای
- خس‌خس (وتیور)
- یلانگ یلانگ
روغن اسطوخودوس دارای خواص آرام بخش، ضد التهابی و ضد درد است. می‌تواند برای کاهش استرس، اضطراب، سردرد، بی‌خوابی، درد عضلانی و درد مفاصل استفاده شود.
روغن گل محمدی خواص ضد التهابی، ضد میکروبی و ضد افسردگی دارد و میتوان از آن برای درمان مشکلات پوستی، سرماخوردگی و آنفولانزا، و افسردگی استفاده کرد.
روغن رزماری دارای خواص ضد التهابی، ضد میکروبی و تقویت کننده حافظه است و می‌تواند برای درمان مشکلات پوستی، سرماخوردگی و آنفولانزا، و تقویت حافظه مورد استفاده قرار بگیرد.
روغن اکالیپتوس این روغن دارای خواص ضد التهابی، ضد احتقان و ضد درد است و برای درمان سرماخوردگی و آنفولانزا، آسم، و درد عضلانی کاربرد دارد.
روغن لیمو خواص ضد عفونی کننده، ضد میکروبی و ضد افسردگی دارد و میتوان از آن برای درمان مشکلات پوستی، سرماخوردگی و آنفولانزا، و افسردگی استفاده کرد.
عوارض جانبی
کاربرد بسیاری از اسانس‌های روغنی خطری در پی ندارد. اما هنگام استفاده از آنها باید از برخی اقدامات احتیاطی پیروی کنید. همچنین بهتر است عوارض جانبی و تداخلات دارویی آنها را بشناسید، به خصوص اگر از داروهای تجویزی استفاده می کنید.
اسانس‌های روغنی را مستقیماً روی پوست خود نمالید. همیشه برای رقیق کردن اسانس‌های روغنی از روغن حامل استفاده کنید. قبل از استفاده از آنها حتما تست حساسیت پوستی انجام دهید. از آنجایی که روغن‌های مرکباتی ممکن است پوست شما را نسبت به نور خورشید حساس تر کنند، در صورت امکان در معرض نور خورشید قرار نگیرید و در غیر این صورت باید از استعمال این نوع روغن‌ها پرهیز کنید.
کودکان و زنان باردار یا شیرده باید با احتیاط و تحت نظر پزشک از اسانس‌های روغنی استفاده کنند. از برخی روغن‌ها بطور کلی باید پرهیز کرده و هرگز اسانس‌های روغنی را قورت ندهید.
عوارض جانبی استفاده از اسانس‌های روغنی عبارتند از:
- راش (ضایعه پوستی)
- حملات آسم
- سردرد
- واکنش های آلرژیک
- تحریک پوستی
- تهوع
اگر به موارد زیر دچار هستید با احتیاط از اسانس‌های روغنی استفاده کنید:
- تب یونجه
- آسم
- صرع
- فشار خون بالا
- اگزما
- پسوریازیس
توصیه ها برای استفاده از رایحه درمانی
برای استفاده ایمن از رایحه درمانی، نکات زیر را رعایت کنید:
از اسانس‌های روغنی با کیفیت بالا استفاده کنید. اسانس‌های روغنی تقلبی یا بی کیفیت ممکن است حاوی مواد شیمیایی مضر باشند.
در صورت تمایل به استفاده موضعی، قبل از استفاده از اسانس‌های روغنی جدید، ابتدا مقدار کمی اسانس رقیق شده در روغن حامل را روی پوست خود تست کنید تا مطمئن شوید که به آن حساسیت ندارید.
اسانس‌های روغنی را در دوزهای توصیه شده استفاده کنید. استفاده بیش از حد از اسانس‌های روغنی ممکن است عوارض جانبی ایجاد کند.
اسانس‌های روغنی را دور از دسترس کودکان قرار دهید. اسانس‌های روغنی می توانند برای کودکان سمی باشند.
تعدادی از روغن های اسانسی هستند که در دوران بارداری توصیه نمی شوند همچون آرنیکا، ریحان، مرزنجوش، نعنا، مریم گلی، رزماری، آویشن و رازیانه. این روغن ها دارای خاصیت نوروتوکسیک، ازدیاد قاعدگی یا سقط کنندگی و هورمونی هستند. پس اگر در دوران بارداری یا شیردهی هستید پیش از استفاده از هر نوع اساس روغنی با پزشک خود مشورت کنید.
روغن حامل چیست و نحوه استفاده از آن چگونه است؟
سخن آخر
رایحه درمانی یک روش درمانی طبیعی و ایمن است که می تواند مزایای مختلفی برای سلامتی داشته باشد. اگر به دنبال یک روش درمانی طبیعی برای بهبود سلامتی خود هستید، می توانید رایحه درمانی را امتحان کنید.
با این حال به یاد داشته باشید که رایحه درمانی به عنوان یک روش درمان جایگزین یا طب مکمل دسته‌بندی شده است. این روش جایگزینی برای برنامه درمانی تایید شده توسط پزشک نیست. بنابراین پیش از شروع هرگونه درمان با رایحه درمانی، حتما با پزشک خود صحبت کنید.
اطلاعات نوشته شده در وبلاگ و وب سایت ما فقط برای اهداف خلاقانه و آموزشی است. این اطلاعات نباید به عنوان جایگزینی برای توصیه های پزشکی استفاده شود. تمام سوالات مربوط به هر گونه مشکلات سلامتی باید به پزشک متخصص ارجاع داده شود. ما فقط افراد معمولی هستیم که عاشق آزمایش و کار با محصولات گیاهی طبیعی به منظور تقویت و ارتقای سلامتی و تندرستی هستیم. کاوش در شیوه های تاریخی و معاصر گیاه درمانی با هدف کسب علم و رضایت شخصی، برای ما لذت بخش و مایه افتخار است.
