تأثیر رژیم غذایی بر بیماری قلبی عروقی و سطوح لیپید و لیپوپروتئین

نقش چربی‌ها و لیپوپروتئین‌ها به عنوان عوامل زمینه‌ساز بیماری‌های قلبی عروقی (CVD) کاملا شناخته شده است.

چربی‌های اشباع (SFA)

این چربی‌ها در شیر، کره، پنیر، گوشت گاو، گوسفند، خوک، مرغ، روغن پالم و روغن نارگیل وجود دارند. مصرف چربی‌های اشباع باعث افزایش LDL (کلسترول بد) و کمی افزایش HDL (کلسترول خوب) می‌شود. دلیل اصلی بالا رفتن LDL، کاهش پاک‌سازی آن توسط کبد و افزایش تولید آن به علت کم شدن گیرنده‌های LDL در کبد است.

• چربی اشباع چیست و آیا مضر است؟

چربی‌های تک‌اشباعی (MUFA)

روغن زیتون، کانولا، بادام زمینی، گلرنگ و کنجد، آووکادو، کره بادام زمینی و بسیاری از مغزیجات و تخمه‌ها حاوی این نوع چربی هستند. چربی‌های تک‌اشباع با افزایش فعالیت گیرنده‌های LDL در کبد، باعث کاهش LDL می‌شوند.

چربی‌های چند‌اشباعی (PUFA)

روغن سویا، ذرت و آفتابگردان، برخی مغزیجات و تخمه‌ها، توفو و لوبیا سویا منابع این چربی‌ها هستند. چربی‌های چند‌اشباعی نیز مانند چربی‌های تک‌اشباعی با افزایش فعالیت گیرنده‌های LDL در کبد، موجب کاهش LDL می‌گردند.

کلسترول غذایی: زرده تخم‌مرغ، میگو، گوشت گاو، خوک، مرغ، پنیر و کره حاوی کلسترول هستند. مصرف کلسترول غذایی باعث افزایش کمی LDL می‌شود. این اثر در افراد مختلف متفاوت است و حدود ۱۵ تا ۲۵ درصد از افراد نسبت به این افزایش حساس‌تر هستند (پاسخ‌دهندگان بالا). کلسترول غذایی فعالیت گیرنده‌های LDL در کبد را کاهش می‌دهد و در نتیجه پاک‌سازی LDL کم شده و تولید آن افزایش می‌یابد.

• تفاوت چربی اشباع و غیر اشباع چیست؟

چربی‌های ترانس (TFA)

این چربی‌ها به طور طبیعی در گوشت و لبنیات وجود دارند و همچنین در فرآیند نیمه‌هیدروژنه کردن روغن‌های گیاهی ایجاد می‌شوند. چربی‌های ترانس باعث افزایش LDL و کاهش HDL می‌گردند.

کربوهیدرات (CHO)

کربوهیدرات‌ها به دو دسته باکیفیت (میوه‌ها، حبوبات، سبزیجات و غلات کامل) و بی‌کیفیت (غلات تصفیه‌شده، نشاسته‌ها و قندهای افزودنی) تقسیم می‌شوند. مصرف کربوهیدرات‌ها، به خصوص کربوهیدرات‌های بی‌کیفیت و به‌ویژه قندهای افزوده، باعث افزایش تریگلیسرید (TG) خون می‌شود. کربوهیدرات‌های غذایی، به خصوص فروکتوز، باعث افزایش تولید چربی در کبد و در نتیجه بالا رفتن ترشح VLDL (نوعی لیپوپروتئین) می‌گردند.

فیبر و استرول‌های گیاهی

میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و سبوس‌دار، مغزیجات، تخمه‌ها، لوبیا و حبوبات حاوی فیبر هستند. استرول‌های گیاهی نیز به طور طبیعی در گیاهان وجود داشته و در روغن‌های گیاهی، غلات، مغزیجات، تخمه‌ها و سبزیجات یافت می‌شوند. مصرف هر دوی فیبر و استرول‌های گیاهی با کاهش جذب کلسترول در روده، باعث پایین آمدن LDL خون می‌شود.

تأثیر چربی ها بر بیماری قلبی و عروقی

در مورد بیماری‌های قلبی عروقی (CVD)، تحقیقات کمی به صورت کارآزمایی کنترل‌شده تصادفی (مطالعاتی که افراد به طور تصادفی به گروه‌های مختلف تقسیم می‌شوند) انجام شده و بیشتر اطلاعات از مطالعات مشاهده‌ای به دست آمده است. این مطالعات نشان می‌دهند که مصرف میوه، سبزیجات، حبوبات، مغزیجات و تخمه‌ها، غلات کامل، ماهی، ماست، فیبر، اسیدهای چرب امگا-۳ دریایی و چربی‌های چندغیر اشباع با کاهش خطر بیماری‌های قلبی عروقی مرتبط است. در مقابل، مصرف گوشت قرمز فرآوری نشده، گوشت‌های فرآوری شده، نوشیدنی‌های شیرین، کربوهیدرات‌های با شاخص گلیسمی بالا و چربی‌های ترانس با افزایش خطر بیماری‌های قلبی عروقی مرتبط است.

تحقیقات کارآزمایی نشان داده‌اند که رژیم غذایی مدیترانه‌ای خطر بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش می‌دهد. بر اساس این اطلاعات، دستورالعمل‌های فعلی برای عموم مردم موارد زیر را توصیه می‌کنند:

1. رژیمی غذایی که بر مصرف سبزیجات، میوه‌ها، حبوبات، مغزیجات، غلات کامل و ماهی تأکید دارد.
2. جایگزین کردن چربی‌های اشباع‌شده با چربی‌های تک‌غییر اشباع‌شده و چندغییر اشباع‌شده.
3. کاهش میزان کلسترول دریافتی از غذا.
4. به حداقل رساندن مصرف گوشت‌های فرآوری‌شده، کربوهیدارت های تصفیه‌شده و نوشیدنی‌های شیرین.
5. اجتناب از چربی‌های ترانس.

برای افرادی که کلسترول LDL بالایی دارند، محدود کردن چربی‌های اشباع‌شده، چربی‌های ترانس و کلسترول دریافتی از غذا و افزایش مصرف فیبر و فیتواسترول‌ها به کاهش LDL کمک می‌کند. در افراد با تری گلیسرید بالا، محدود کردن کربوهیدرات‌های بی‌کیفیت، به ویژه کربوهیدرات‌های ساده و الکل، همراه با کاهش وزن در صورت نیاز، به کاهش TG کمک می‌کند.