هر آنچه باید درباره روغن سیاهدانه بدانید

روغن سیاه دانه، عصاره روغنى سیاه و معطر دانه های گیاه گلداری به نام Nigella sativa است که قدمتی بیش از 2000 ساله در طب سنتی برای درمان بیماری های مختلف داشته است. این گیاه همچنین با نام های سیاه‌دانه، سیاه‌تخمه و شونیز نیز شناخته می ‌شود. فوایید بالقوۀ روغن سیاه دانه بسیار متنوع است و به صورت کپسول و مایع در بازار موجود بوده و بسته به نوع بیماری، می توان آن را به صورت خوراکى و مالشى (موضعی) مصرف کرد. از جمله موارى که از روغن سیاه دانه برای کمک به درمان آنها  استفاده می ‌شود، می‌توان به آسم، آكنه، ديابت و موارد دیگر اشاره کرد.

مزایای روغن سیاهدانه

روغن سیاه دانه، عصاره دانه‌های گیاه Nigella sativa، از گذشته های دور در فرهنگ های مختلف برای درمان مشکلات مختلفی از آسم گرفته تا درد کمر استفاده می شده است. به تازگی، تحقیقات علمی گسترده ای روی این روغن و خواص درمانی آن انجام شده است. بررسی ها نشان می دهد که مصرف روغن سیاه دانه می تواند فواید بالقوه متعددی برای سلامتی به همراه داشته باشد. بسیاری از این مزایا به نظر می رسد ناشی از وجود ترکیبی به نام تیموکینون در این دانه ها باشند.

با باکتری ها مبارزه می کند

تحقیقاتی درمورد روغن سیاه دانه نشان می دهد که این روغن دارای خواص ضدمیکروبی بوده و می تواند با باکتری های مضر مبارزه کند. در یک مطالعه خاص دریافت شد که روغن سیاه دانه ظاهراً فعالیت انواع خاصی از باکتری های گِرَم-مثبت که میتوانند منجر به عفونت شوند را متوقف یا کند می کند. علاوه بر این، روغن سیاه دانه به نظر می رسد در مقابل باکتری های مقاوم به چندین دارو مانند MRSA (استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی‌سیلین) نیز مؤثر باشد. این باکتری ها معمولاً درمانشان دشوار است، زیرا در مقابل برخی آنتی‌بیوتیک‌ها و درمان ها مقاومت پیدا کرده‌اند.

سرشار از آنتی‌اکسیدان است

روغن سیاه دانه به دلیل دارا بودن یک ماده گیاهی به نام تیموکینون، دارای خواص آنتی‌اکسیدانی قابل توجهی است. تیموکینون یک آنتی اکسیدان قوی است که با رادیکال های آزاد مبارزه می کند. رادیکال های آزاد مولکول های ناپایداری هستند که در بدن وجود دارند و می توانند به DNA سلول ها آسیب بزنند. این آسیب در طول زمان، خطر ابتلا به برخی بیماری ها، از جمله سرطان، را افزایش می دهد. تحقیقاتی روی تیموکینون به دلیل پتانسیل آن در کمک به درمان سرطان و سایر بیماری ها انجام شده است.

علائم آلرژی را بهبود می بخشد

تحقیقات اولیه نشان می دهد که روغن سیاه دانه ممکن است به تسکین برخی علائم آلرژی مانند رینیت آلرژیک (تب یونجه) کمک کند. در یک مطالعه کوچک، افرادی که به مدت شش هفته از روغن سیاه دانه به صورت موضعی استفاده کردند، بهبودی نسبی در علائم خود مانند عطسه، خارش یا آبریزش بینی و خارش چشم، تجربه کردند. به نظر می رسد روغن سیاه دانه برای افرادی با علائم خفیف موثرتر باشد، بنابراین میزان تاثیر آن ممکن است بسته به شدت آلرژی متفاوت باشد. تحقیقات بیشتری برای تعیین اثربخشی بلندمدت روغن سیاه دانه و مقایسه آن با داروهای سنتی آلرژی مورد نیاز است.

می تواند عملکرد ریه را بهبود ببخشد

برخی تحقیقات نشان می دهند که ترکیبی به نام تیموکینون در گیاه سیاه دانه دارای خواص ضدالتهابی است. این خاصیت ممکن است برای بیماری های همراه با التهاب ریه، مانند آسم، مفید باشد. در آسم، مجاری تنفسی داخل ریه ها ملتهب شده و تنفس را دشوار می کند. بررسی چندین مطالعه نشان می دهد که روغن سیاه دانه به تسکین علائم آسم کمک می کند، اما تحقیقات بیشتری در این زمینه مورد نیاز است. مطالعه دیگری نشان داد که مکمل روغن سیاه دانه به طور قابل توجهی عملکرد ریه را در افراد مبتلا به نوع دیگری از بیماری التهابی ریه (COPD) بهبود می بخشد. این نتایج نشان می دهد که روغن سیاه دانه ممکن است به عنوان یک درمان کمکی برای این نوع التهاب در نظر گرفته شود.

اثر ضد قارچی دارد

تحقیقات نشان می دهند روغن سیاه دانه ممکن است دارای خواص ضد قارچی باشد، یعنی می تواند رشد قارچ ها را کند یا متوقف کند. این ویژگی می تواند برای درمان عفونت های قارچی در بدن مفید باشد. برخی مطالعات حتی نشان داده اند روغن سیاه دانه در مبارزه با قارچ ها می تواند به اندازه داروی ضد قارچ رایجی به نام آمفوتریسین B (Ambisome) موثر باشد.

ممکن است به کاهش وزن کمک کند

برخی تحقیقات اولیه نشان می دهند که مصرف روغن سیاه دانه ممکن است به کاهش وزن کمک کند. بررسی چندین مطالعه نشان داد افرادی که مکمل روغن سیاه دانه مصرف کرده بودند به طور متوسط نسبت به گروهی که دارونما دریافت کردند، وزن بیشتری کم کردند. به نظر می رسد روغن سیاه دانه با سرکوب اشتها به کاهش وزن کمک کند.

آکنه و سایر مشکلات پوستی را بهبود می بخشد

روغن سیاه دانه به خاطر خواص ضدباکتری و ضدالتهابی‌اش، ممکن است به بهبود برخی مشکلات پوستی و ظاهر پوست، مو و ناخن کمک کند. تحقیقات اولیه نشان می‌دهند که روغن سیاه دانه می‌تواند برای آکنه، پسوریازیس و لکه‌های پوستی مفید باشد و به بهبود زخم‌های کوچک کمک کند. همچنین مطالعاتی وجود دارد که استفاده از محصولات موضعی حاوی سیاه دانه را برای درمان اگزما دست مؤثر می‌دانند. به طور مستقیم، روغن سیاه دانه می‌تواند به آبرسانی مو و ناخن هم کمک کند.

می تواند فشار خون را پایین بیاورد

تحقیقات نشان می دهد مصرف سیاه دانه به صورت پودر یا روغن ممکن است به کاهش فشار خون کمک کند. اما این کاهش به طور متوسط بین 2 تا 11 میلی متر جیوه برای فشارهای سیستولیک و دیاستولیک بوده است که مقدار قابل توجهی نیست. بنابراین، هنوز تحقیقات کافی برای تعیین اینکه آیا سیاه دانه می تواند به افرادی که فشار خون بالا دارند کمک کند، وجود ندارد.

می تواند به دیابت کمک کند

برخی تحقیقات نشان می‌دهند که سیاه‌دانه با کاهش سطح قند خون ممکن است به کنترل دیابت و سایر اختلالات متابولیک مانند هایپرگلیسمی (قند خون بالا) کمک کند. این اثر احتمالا به دلیل خاصیت آنتی‌اکسیدانی سیاه‌دانه در کاهش استرس اکسیداتیو و در نتیجه افزایش تولید و فعالیت انسولین باشد. انسولین میزان گلوکز (قند) را در خون تنظیم می‌کند. با این حال، برای تایید قطعی این فواید، تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.

نحوه مصرف روغن سیاهدانه

روغن سیاه دانه را می توانید به صورت مایع یا کپسول تهیه کنید. نوع مایع طعم تندی دارد و می توانید برای کم کردن تندی، آن را با عسل یا لیمو مخلوط کنید. اگر هدف شما استفاده از روغن سیاه دانه برای بهبود ظاهر مو یا ناخن است، می توانید آن را روی پوست، کف سر یا اطراف ناخن ها ماساژ دهید. همچنین می توانید محصولاتی حاوی عصاره سیاه دانه مانند شامپو، ماسک مو، کرم، روغن و صابون خریداری کنید.

دوز مصرفی

در حال حاضر، دستورالعمل مشخصی برای مصرف روغن سیاه دانه وجود ندارد. تحقیقات مختلف بر مصرف روزانه 1 تا 3 گرم روغن سیاه دانه به مدت 4 تا 12 هفته تمرکز کرده اند. با این حال، شواهد کافی برای توصیه به مصرف این مکمل برای بیش از سه ماه در دسترس نیست. اگر تصمیم به مصرف مکمل روغن سیاه دانه دارید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید تا دوز مناسب برای شما را تعیین کند. همچنین به یاد داشته باشید که پزشک را از هر مکمل یا داروی دیگری که مصرف می کنید مطلع کنید.

آیا روغن سیاهدانه بی خطر است؟

تحقیقات نشان می دهند که مصرف روغن سیاه دانه به طور کلی بی خطر است. چندین مطالعه استفاده خوراکی و موضعی آن را بررسی کرده اند و عوارض جانبی جدی پیدا نکرده اند. با این حال، برخی افراد با سوء هاضمه عملکردی (درد مزمن معده بدون زخم) ممکن است پس از مصرف روغن سیاه دانه عوارض خفیفی مانند تهوع و نفخ را تجربه کنند. اگر سوء هاضمه عملکردی دارید، قبل از مصرف با پزشک مشورت کنید. همچنین، زنان باردار و شیرده باید از مصرف روغن سیاه دانه اجتناب کنند، زیرا اطلاعات کافی در مورد بی خطری آن در دوران بارداری و شیرده وجود ندارد. در نتیجه، اگرچه روغن سیاه دانه به نظر می رسد بی خطر باشد، اما احتیاط و مشورت با پزشک قبل از مصرف، به ویژه برای افراد با شرایط خاص سلامتی، توصیه می شود.

تداخلات داروئی بالقوه

در حالی که روغن سیاه دانه نسبتا بی خطر تلقی می شود، احتمال تداخل آن با برخی داروها یا مکمل ها وجود دارد. قبل از مصرف این روغن، به خصوص اگر هر یک از داروهای زیر را مصرف می کنید یا قصد مصرف دارید، حتما با پزشک خود مشورت کنید:

• داروهای رقیق کننده خون: مصرف همزمان روغن سیاه دانه با این داروها (مانند وارفارین) ممکن است اثر دارو را تشدید کند و خطر خونریزی و کبودی را افزایش دهد.
• داروهای فشار خون: روغن سیاه دانه خود فشار خون را کاهش می دهد. مصرف همزمان با داروهای کاهنده فشار خون (مانند آملودیپین) ممکن است فشار خون را بیش از حد پایین بیاورد.
• داروهای دیابت: روغن سیاه دانه قند خون را نیز کاهش می دهد. مصرف همزمان با داروهای دیابت ممکن است قند خون را بیش از حد پایین بیاورد.
• دیورتیک ها (ادرارآورها): هم دیورتیک ها و هم روغن سیاه دانه می توانند سطح پتاسیم خون را کاهش دهند. کمبود پتاسیم ممکن است منجر به ضعف عضلانی، خستگی و حتی ریتم غیرطبیعی قلب شود. اگر دیورتیک مصرف می کنید، قبل از استفاده از روغن سیاه دانه با پزشک خود مشورت کنید تا سطح پتاسیم خون شما به دقت تحت نظر باشد.
• داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی: روغن سیاه دانه می تواند سیستم ایمنی را تقویت کند. این خاصیت در صورتی که شما دارویی برای تضعف سیستم ایمنی مصرف می کنید (مثلا بعد از پیوند اعضا) ممکن است باعث تداخل و بی اثر شدن دارو شود. حتما در این مورد با پزشک خود مشورت کنید.
• مکمل های آهن: روغن سیاه دانه جذب آهن را در بدن افزایش می دهد. اگر همزمان با روغن سیاه دانه، مکمل آهن مصرف می کنید، ممکن است دچار عوارض ناشی از آهن بیش از حد شوید.
• داروهای آرامبخش: مصرف همزمان روغن سیاه دانه با داروهای آرامبخش (مانند داروهای خواب) ممکن است باعث خواب آلودگی بیش از حد و حتی کاهش تنفس شود.
• داروهای ضدافسردگی: روغن سیاه دانه می تواند میزان سروتونین مغز را افزایش دهد. اگر از داروهای ضدافسردگی خاصی مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) مثل فلوکستین (Prozac)، سرترالین (Lexapro) یا سیتالوپرام (Celexa) استفاده می کنید، مصرف همزمان با روغن سیاه دانه ممکن است سطح سروتونین را بیش از حد بالا برده و عوارضی مانند تشنج، استفراغ و مشکلات قلبی ایجاد کند.

آیا می توان روغن سیاه دانه را بیش از حد مصرف کرد؟

در حالی که روغن سیاه دانه به طور کلی بی خطر تلقی می شود، تحقیقات کافی برای اطمینان از ایمنی مصرف آن در مقادیر زیاد یا برای مدت طولانی وجود ندارد. به همین دلیل، توصیه می شود که مصرف روزانه مکمل روغن سیاه دانه را به مدت بیش از سه ماه ادامه ندهید. علاوه بر این، روغن سیاه دانه با برخی داروها و مکمل‌های دیگر تداخل دارد. حتی مقدار کمی از روغن سیاه دانه می‌تواند در صورت مصرف همزمان با دارویی که اثرات مشابهی دارد، مضر باشد.

عوارض جانبی روغن سیاهدانه

روغن سیاه دانه ممکن است اثر برخی داروهایی که مصرف می کنید را تشدید کند. همچنین، در برخی افراد عوارض جانبی ایجاد کند از قبیل:

• حساسیت پوستی (بثورات جلدی)
• سوء هاضمه
• استفراغ
• یبوست

اگر هر یک از این عوارض را تجربه کردید، به پزشک مراجعه کنید. قبل از مصرف روغن سیاه دانه، به ویژه در صورت مصرف داروهای دیگر، حتما با پزشک خود مشورت کنید تا از تداخلات احتمالی و عوارض جانبی پیش‌بینی نشده جلوگیری شود. به یادداشته باشید، سلامت شما اولویت اصلی است. با احتیاط و مشورت با پزشک، می توانید از خواص احتمالی روغن سیاه دانه در عین حفظ ایمنی خود بهره‌مند شوید.

سخن آخر

روغن سیاه دانه، یک عصاره گیاهی با فواید احتمالی مانند کاهش علائم خفیف آلرژی و بهبود ظاهر پوست و مو است. مصرف آن برای اکثر افراد و برای مدت محدود، به طور کلی ایمن تلقی می شود. با این حال، روغن سیاه دانه ممکن است با برخی داروها تداخل داشته باشد، از جمله داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی و داروهای درمان فشار خون و دیابت. قبل از مصرف روغن سیاه دانه، حتما با پزشک خود مشورت کنید تا از تداخلات احتمالی و خطرات آن مطلع شوید.